Introductie

Op uitnodiging van Zone2Source onderzoekt Krijn Christiaansen & Cathelijne Montens (KCCM) in 2015 gedurende drie maanden de ontstaansgeschiedenis van het Amstelpark, dat in 1972 werd aangelegd voor de Floriade, een horticultuur tentoonstelling. Veel ruimtelijke residuen van deze Floriade zijn nu, vaak nogal prompt verloren, nog zichtbaar in het park. Gewoon laten liggen of bieden zij juist aanknopingspunten voor het ontwikkelen van nieuwe scenario’s?
Archiefonderzoek en veldwerk hebben geleid tot verschillende manieren om het Floriade erfgoed opnieuw van een context te voorzien en zo een hernieuwde ervaring van het park mee te geven aan de bezoekers. Door middel van tijdelijke ruimtelijke werken in het Amstelpark zijn deze strategieën uitgeprobeerd.
www.kccm.nl en de speciale Floriade Trash & treasures 1972 – 2022 pagina
Stagiaire: Eva Verberne
Grafisch ontwerp: Inedition, Eva van der Schans
Fotografie: Joel Nieminen
Financieel ondersteund door: Amsterdam Fonds voor de Kunst, LAPS, Gerrit Rietveld Academie, Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Holland, Stichting Stokroos, Beam Systems
Project partners: Noord-Hollands Archief, Nationaal Archief, KAVB, VU Hortus, Kwekerij Groot-Vriend Lutjebroek, Kwekerij Aad Hogervorst Noordwijkerhout, De Jong Lelies Andijk, Lily Company Andijk, Doggy Marathon, Gemeente Amsterdam Stadsdeel Zuid

Orangerie als regiekamer

Tijdens het onderzoek ‘Floriade trash and treasures’, fungeert De Orangerie als regiekamer van waaruit de verschillende ingrepen in het park worden voorbereid en gedocumenteerd. Ook wordt hier het archiefmateriaal van de Floriade 1972, dat aan de basis ligt van de ruimtelijke ingrepen, gepresenteerd. Gaandeweg wordt de tentoonstelling aangevuld met nieuwe vondsten, schaalmodellen, beelden, verhalen en belangrijke figuren die de Floriade van 1972 bezochten.

RECONSTRUCTIE #5, op zoek naar het Franse paviljoen, 9 augustus 2015

Van de paviljoens die tijdens de Floriade 1972 werden gebouwd mist er één. Er wordt verteld dat dit Franse paviljoen waarschijnlijk met aarde werd toegedekt. Met hulp van studenten van de faculteit archeologie van de Universiteit van Amsterdam, wordt het paviljoen opgezocht en wellicht een deel blootgelegd.
i.s.m. Universiteit van Amsterdam, faculteit archeologie
Van alle activiteiten gedurende het project is dit de meest spannende. De manager parken van Stadsdeel Zuid heeft van tevoren met zijn wichelroede de stalen vijverbakken, die op de archieffoto’s voor de ingang van het paviljoen duidelijk zichtbaar zijn, gelokaliseerd. Hierdoor blijkt dat wat we voorheen aanzagen als een muurtje op een heuvel, de dakrand van het paviljoen is. Bij het graven van de eerste proefsleuf ontdekken we meteen de gaten waarin de letters ‘France’ bevestigd hebben gezeten. Van de letters zelf geen spoor.
Ondertussen vertellen de archeologie studenten de andere deelnemers over hun meest recente opgravingen in Griekenland, de do’s and don’ts in de archeologie en de rol van aannames en fantasie tijdens het opgraven. Ook vertellen ze dat het opgraven van een gebouw uit de jaren ‘70 is niet zo gebruikelijk is, maar er wel een tendens is om steeds jongere gebouwen op te graven. Bijvoorbeeld fabrieksgebouwen van rond 1900. Ook spreekt hen de koppeling die we leggen tussen de archeologie en een doorsnee zondags parkpubliek aan, omdat archeologie nog al te vaak wordt gezien als een noodzakelijk kwaad (tijdens nieuwbouwplannen) of iets dat zo stoffig is dat niemand er over wil horen.
Wanneer we de ingang van het paviljoen vinden en blootleggen heerst er een jubelstemming. De stalen dakconstructie, een vroege pionier op het gebied van groene daken, heeft de tijd goed doorstaan. In het middel ligt een grote bult zand. Er wordt druk gediscussieerd over mogelijke nieuwe bestemmingen voor het paviljoen. Ook vragen mensen zich af of het echt waar is dat de vrouwenbeweging in de jaren ‘80 ervoor heeft gezorgd dat het paviljoen is begraven, omdat het een donkere steeg en dus een bedreiging voor vrouwen vormde.
Op weg naar huis lopen we langs de portier. Hij vertelt ons dat het paviljoen is begraven, omdat er een jongetje van het muurtje, toen nog dakrand, is gevallen en is overleden.

RECONSTRUCTIE #4, rosarium tuning, 20 juli 2015

Hoewel het Rosarium nog steeds een belangrijk onderdeel is van het Amstelpark, is de vormgeving van dit parkonderdeel door de jaren heen sterk veranderd. Het oorspronkelijke ontwerp van de Floriade van 1972 bestond uit een patroon van diagonaal gepositioneerde rechthoeken, verspreid over het gebied tussen het restaurant en de Orangerie, waar nu het evenemententerrein is. Deze rechthoeken hadden allemaal dezelfde afmetingen, zodat de verschillende rozensoorten in de vakken op een gelijke manier beoordeeld konden worden. Er waren namelijk gedurende de Floriade een aantal wedstrijden uitgeschreven in het Rosarium.
De rechthoekige vakken zijn opnieuw uitgezet door middel van kalklijnen op het evenemententerrein. Door in te grijpen in het maaibeleid van het onderhoudsteam van het park, zal de inhoud van de vakken verwilderen, terwijl de contouren en ruimte eromheen kort worden gehouden. Vanuit de aangepaste, niet-efficiënte, indeling van het evenemententerrein worden een aantal programma’s bedacht die een competitief element hebben.
i.s.m. Gemeente Amsterdam, Stadsdeel-Zuid
Via een portier hebben we een gedetailleerde deelkaart kunnen bemachtigen, waarop de oorspronkelijke indeling van het Rosarium heel duidelijk te zien is. De kalklijnen zijn op het lege evenemententerrein aangebracht. Hierdoor is de oorspronkelijke indeling van het Rosarium voor even ook op de oorspronkelijk locatie zichtbaar. Door het slechte weer spoelen de kalklijnen nog voor de eerste maaibeurt weg. Hierdoor is de reconstructie voortijdig gestrand. In tegenstelling tot alle andere ruimtelijke ingrepen, is er bij dit onderdeel geen sprake van een daadkrachtige of inhoudelijk interessante partner of een specifieke doelgroep. De ingreep is te prematuur om nieuwe inzichten op te leveren. Wel zien we mogelijkheden om de oorspronkelijke Rosarium plattegrond in te zetten voor het ontplooien van nieuwe activiteiten in het park op het gebied van bloemen.




 

RECONSTRUCTIE #3, de doop van een lelie, 21 juni 2015

In één van de kleine Floriade paviljoens, ontworpen door Oyevaar Stolle Van Gooi Architecten (nu de Architecten Cie.), werd op 14 september 1972 een nieuwe soort lelie gedoopt door de prinses van Monaco. De cultivar werd gekweekt door de firma De Jong Lelies in Andijk en kreeg de naam ‘Prinses Gracia’. Door middel van een bloemschikdemonstratie met lelies, in het nog aanwezige Floriade paviljoen, wordt de evolutie van de lelie van 1972 tot nu heden gepresenteerd. Wijnand van der Kooij van De Jong Lelies, zal deze ontwikkeling vanuit een technisch oogpunt toelichten terwijl bloemenarrangeur Dorien van de Berg toelicht welke esthetische keuzes er ten grondslag liggen aan het gebruik van de specifieke lelies in haar arrangementen.
i.s.m. De Jong Lelies B.V., Lily Company B.V., Dorien van den Berg
Op archiefbeelden herkennen we een fragment van het paviljoen, waarvan er nog een aantal in het park aanwezig zijn. Ze zijn bedekt met algen en leeg. De mooie foto’s van de doop van de lelie door Grace Kelly spreken ons aan door de vermenging van glamour, esthetiek en de aanwezigheid van kwekers met hun technische kennis.
We willen de overdaad van de lelies en de prinses gekoppeld aan technische kennis terugbrengen in het park. Tijdens de demonstratie neemt Dorien de positie in van Grace Kelly. Wijnand van der Kooij vertegenwoordigt de kant van de kwekers. Het publiek bestaat uit genodigden, voorbijgangers, een gepensioneerde kweker die zich erg aangesproken voelt door het onderwerp, families met kinderen, deelnemers van een hardloopwedstrijd en ouderen met scootmobiels. Doordat er ook veel lelies worden weggegeven, verspreidt de kleurenpracht zich gedurende de middag over het park.

RECONSTRUCTIE #2, de beginjaren van de VU Hortus, 31 mei – 23 augustus 2015

De bijdrage van de VU Hortus aan de Floriade 1972 wordt gereconstrueerd in de Orangerie. Het bestaat uit het opnieuw samenbrengen van de collectie succulenten die in 1972 werd tentoongesteld en die momenteel nog verspreid aanwezig is in de VU Hortus. De compositie wordt gebruikt als achtergrond voor een fotoshoot met honden op 28 juni tijdens de Viervoeters Doggy Marathon 2015. Het fotograferen van (baasjes met) honden is een traditie tijdens dit jaarlijks terugkerende evenement in het Amstelpark. De reconstructie van de VU Hortus inzending voor de Floriade 1972 in de Orangerie wordt gebruikt als achtergrond voor de hondenportretten.
i.s.m. VU Hortus en Viervoeters Doggy Marathon
In het Noord-Hollands Archief ontdekken we dat de VU Hortus ook een inzending had op de Floriade 1972. Aangezien deze hortus maar vijf jaar voor de Floriade 1972 is opgericht, zijn we benieuwd naar de invloed die de Floriade had op de jonge botanische tuin. Via de VU Hortus komen we in contact met Art Vogel, hoofd kassen ten tijde van de Floriade 1972. Hij laat ons zijn plakboek zien met daarin foto’s van de inzending van de VU Hortus. De inzending bestaat o.a. uit een opstelling van een collectie succulenten op zwarte sokkels.
Het grootste deel van deze verzameling blijkt nog steeds aanwezig te zijn in één van de kassen van de Hortus. De terracotta potten zijn nog altijd dezelfde en de planten zijn in de tussenliggende 43 jaar nauwelijks gegroeid. We verzamelen de planten en reconstrueren de opstelling van de Floriade 1972.
We kennen veel voorbeelden van mensen die poseren voor of op een botanisch decor: de baby’s die op het blad van de Victoria Amazonica worden gefotografeerd in de Hortus botanicus Leiden, een konijnenclub die we eens zagen poseren voor een ginkgo boom in Tokyo, de videoclip van Lil’ Kleine en Ronnie Flex (Drank & Drugs) waarin de bloeiende rododendrons van het Amstelpark en een overblijfsel van de vormentuin een belangrijke rol spelen.
Op zoek naar een geschikt publiek om te poseren voor de reconstructie van de inzending van de VU Hortus, stuiten we op de Viervoeters Doggy Marathon. Een liefdadigheidsevenement voor bazen met honden, waarvan de opbrengst naar het castreren van Roemeense zwerfhonden gaat. Tijdens de marathon nodigen we bazen uit hun hond te laten fotograferen. Hierdoor bezoekt een grotere groep mensen dan anders de tentoonstelling in de Orangerie. Mensen die een foto van hun hond bestellen krijgen deze mee in een envelop waarop alle botanische namen van de succulenten staan vermeld. De gesprekken over hondenrassen lopen naadloos over in verhalen over plantenrassen. Reproducties van de hondenportretten worden aan de tentoonstelling toegevoegd.
Uit gesprekken met mensen die bij de VU Hortus hebben gewerkt of er als vrijwilliger actief zijn, horen we dat er na afloop van de Floriade serieuze plannen waren om de VU Hortus in één van de overgebleven tentoonstellingskassen midden in het Amstelpark te vestigen.

RECONSTRUCTIE #1, zeshoekige bloembedden, 19 mei 2015

Naast de vijver worden 82 van de oorspronkelijke zeshoekige bloembedden van de Floriade 1972 gereconstrueerd. Hiervoor worden 67.000 gekopte tulpen in 6 verschillende kleuren gebruikt. De tulpen zijn gekweekt door de firma Groot-Vriend uit Lutjebroek. Tijdens de reconstructie zullen de bloemen verwelken. Op de openingsdag van de zomertentoonstelling, worden de bloemperken opgefrist met de laatste nog bloeiende tulpen van het seizoen, de Daladier van firma A. Hogervorst uit Noordwijkerhout. Het kleurrijke mozaiek kan door passanten gebruikt worden om foto’s te maken.
i.s.m. Groot-Vriend Lutjebroek en A. Hogervorst Noordwijkerhout
Uit Tokyo kennen we de postercampagnes die mensen in de stad aansporen om de rood kleurende herfstbladeren op het platteland te gaan bekijken. De Japan Railway Company verkoopt uitjes naar bestemmingen met extra veel herfstbladeren in combinatie met een herfstmaaltijd. In Nederland kwam het toerisme vanuit de stad naar het platteland in de jaren ’50 volop op gang door de democratisering van de auto. Kijken naar de bloeiende tulpen in de Bollenstreek was een populair dagje uit. Aan het einde van dag, werd de nieuw verworven auto versierd met slingers van narcissen. Deze trofee werd gemaakt van het afval dat onstond door het koppen van de bloemen. Nog steeds trekt de Bollenstreek veel toeristen, nu vooral uit Duitsland, België, Frankrijk, China en Rusland. Wanneer de tulpen voor de ogen van deze toeristen gekopt worden levert dit vaak beteuterde gezichten op. En het is ook best jammer dat er zoveel mooie bloemen worden afgehakt zonder dat er verder iets mee gebeurt.
In het Amstelpark stellen de gekopte tulpen van de firma Groot-Vriend uit Lutjebroek tentoon. We gebruiken het veelkleurige materiaal om hiermee de oorspronkelijke contouren van een deel van de kenmerkende zeshoekige bloembedden van de Floriade 1972 te reconstrueren. Het zijn de laatbloeiers want het blijkt lastig om halverwege mei een bedrijf te vinden waar nog gekopt moet worden. Als we ’s avonds na het installeren van het mozaiek thuiskomen, belt een vriendin uit Amsterdam ons met de vraag of er in onze polder nog tulpen in bloei staan. Ze heeft een Japanse fotograaf te logeren die graag de tulpen wil zien. We zeggen dat ze dan beter in het Amstelpark kan gaan kijken. De volgende dag vinden we een aantal mooie foto’s van de reconstructie in onze mailbox.
Twee weken later is de officiële opening van het zomerprogramma van Zone2Source. De eerste lading tulpenkoppen is inmiddels flink verwelkt. Sommige soorten zijn verbleekt, terwijl andere hun felle kleuren nog hebben behouden. We vullen de bloemperken aan met vers gekopte Daladier tulpen van onze buurman, de firma A. Hogervorst.
Deze ingreep laat zien wat er gebeurt wanneer een deel van de oorspronkelijke kleurenpracht wordt teruggegeven aan het park. Afval van het platteland wordt naar de stad gebracht, op deze manier vindt er een koppeling plaats tussen stad en platteland, mensen komen iets te weten over de productietechnieken van tulpen. Bij een aantal passanten roepen de gekleurde zeshoeken herinneringen op aan hun bezoek aan de Floriade in 1972. Sommige mensen poseren voor de achtergrond van gekleurde tulpenkoppen.